Giới thiệu cuốn sách:
Ngày xưa, một phú ông nọ có cô con gái rất xinh. Nhiều trai bản mê nàng, nhờ người mối lái, nhưng đều bị phú ông từ chối.
Phú ông thường nói với mọi người :
- Tôi không cần rể lắm vàng, nhiều bạc mà chỉ cần một người thông minh lanh lợi. Bình sinh tôi không bao giờ biết giận, nếu người nào có tài làm cho tôi nổi giận thì người đó sẽ xứng đáng làm rể tôi.
Nghe lời thách của phú ông, nhiều chàng trai bản trên làng dưới đã lần lượt trổ tài nhưng bao nhiêu cách chọc tức của họ đều bị phú ông coi như nước lã. Lão không những không hề tỏ chút giận dữ, lắm lúc lại còn cười phá lên làm cho những người bấy lâu tự cho mình là thông minh lanh lợi đều khoanh tay. Duy chỉ có chàng Mồ Côi ở làng bên là chưa chịu.
Một hôm Mô Côi đến xin ở thuê cho phú ông. Chàng không cho biết mình có ý định làm rể, về phần phú ông cũng coi chàng như những người làm công khác.
Mô Côi chăm chỉ làm hết mọi việc được giao, phú ông mừng vì mướn được người chăm làm và cẩn thận.
Một buổi sáng, Mô Côi rủ phú ông đi săn, tuy rất thích đi săn nhưng khốn nỗi nhà không có chó săn, cho nên thấy Mô Côi rủ, phú ông nói đùa :
- Không có chó săn thì đi săn sao được ! Hay là mày làm chó săn nhé !
Nghe phú ông nói, Mô Côi không những không chạnh lòng mà còn hí hửng nhận lời ngay, chàng đáp :
- Được ! Được ! Ông cứ đưa con đi. Con sẽ chạy đuổi thú cho ông coi !
Phú ông liền tay tên tay nỏ rảo cẳng đi trước, Mô Côi ngoan ngoãn theo sau. Tới một khu rừng rậm, phú ông ném một hòn đá vào trong bụi cây rồi xuỵt chó. “Con chó” ngoan ngoãn lách qua gốc lau, búi cỏ, tìm mồi. Đến trưa “chó” bắt được một con cầy lôi tới cho chủ. Phú ông mừng rỡ khen con chó thạo săn, rồi sai Mồ Côi vác mồi về. Mô Côi nói :
- Chó không biết vác đâu, ông chủ hãy vác lấy chứ !
Phú ông đành phải vác con cầy lên vai đem về nhà. Bấy lâu không quen làm việc nặng, nay phải vác con cầy lão vừa đi vừa thở hồng hộc, mồ hôi vã ra như tắm. Về đến nhà lão đặt con cầy xuống sân thở hổn hển, rồi bảo Mô Côi đem cầy làm thịt.
Mô Côi lại đáp :
- Chó không biết làm thịt đâu, ông chủ muốn ăn phải tự tay làm lấy !
Phú ông lại phải vén tay vào mổ thịt cầy. Làm xong lão lại sai Mô Côi nấu. Mô Côi lại nói :
- Ông chủ lạ quá ! Chó xào nấu thế nào được, ông muốn ăn thì hãy đi làm lấy !
Phú ông thấp lý, đành chúi đầu vào bếp, trong khi ấy Mô Côi vào nhà đánh một giấc dài. Khi thịt đã chín, phú ông múc ra đĩa, bát, bày lên mâm rồi bảo Mô Côi dậy đi mua rượu.
Mô Côi gắt :
- Ông chủ điên rồi à ! Chó không biết mua rượu đâu ! Ông muốn uống, thì phải đi mua lấy !
Tuy bị người ở gắt, phú ông cũng không chút giận dữ, lão đứng lên, quấn lại cái khăn, tự tay cầm chai lên xóm trên.
Trong khi phú ông đi vắng, Mô Côi ngồi vào bàn ăn ăn hết các món xào, món xáo, món chả, món canh. Ăn chán rồi, chàng đổ bát canh lênh láng ra mâm, sau đó lại chui vào giường nằm ngủ tiếp.
Phú ông đưa rượu về đến nhà, thấy bát đĩa ngả nghiêng, thịt thà tung tóe khắp mâm bèn gọi Mô Côi :
- “Chó” đâu ? Ai ăn hết các món rồi lại đổ bừa bãi ra cả mâm như thế kia ? Sao “chó” không coi giữ cho chủ ?
Mô Côi nói vọng từ trong nhà ra :
- “Chó” ăn đấy ! Người già thường bảo mãi “chó treo mèo đậy”. Thế mà ông chủ chả thèm treo mà cũng không thèm đậy. Đời nào chó chê thịt chê cơm. Thôi ! Ông ạ ! Có tiếc của thì hãy hớt thịt đổ ở trên mâm mà ăn vậy.
Phú ông không nói thêm một lời. Lão cất chai rượu rồi quay ra thu dọn bát đĩa, quét sạch xương xẩu, rồi thản nhiên ngồi vào bàn ăn. Mô Côi liền nhổm dậy, đi đến gần phú ông hỏi :
- Ông ơi ! Hôm nay con làm phiền ông nhiều quá. Ông có giận con chút nào không ?
Phú ông mỉm cười đáp :
- Mày đừng lo ! Ông giận mày thì ông còn ở với ai được.
Sáng hôm sau hai thầy trò lại đi săn. Lần này theo ý phú ông, Mô Côi đóng vai ông chủ còn lão thì làm “chó”, ý định của lão là trả miếng lại Mồ Côi. Mồ côi luôm mồm huýt sáo gọi “chó”. Đến trước những bụi có nhiều gai góc Mô Côi ném đá vào rồi xuỵt “chó” rúc vào. “Chó” không chịu chui vào bụi gai, sẵn gậy trong tay Mô Côi đánh “chó” túi bụi và mắng nhiếc hết lời, rồi chàng lại co chân chạy khắp nơi làm cho “chó” cũng phải cố chạy thật nhanh để cho kịp “chủ”.
Đến khi mặt trời đứng bóng, Mô Côi cũng bắt được một con cầy hương, chàng vờ sai phú ông :
- “Chó” vác cầy về nhà nhé !
Phú ông đắc chí nói :
- “Chó” không biết vác đâu... Ông chủ phải vác lấy !
Mồ Côi giả vờ chép miệng, miễn cưỡng vác cầy lên vai, về đến nhà chàng lại nhờ phú ông làm thịt với mình một tay. Nhưng phú ông đã nói :
- “Chó” không biết làm thịt đâu.
Mồ Côi lại giả vờ chép miệng làm một mình. Làm thịt xong bỏ vào nồi, Mồ Côi lại nhờ phú ông đun lửa hộ, phú ông đáp :
- “Chó” không biết đun lửa đâu.
Mồ Côi lại giả vờ mệt nhọc vì phải làm lấy tất cả. Khi mặt trời vừa gác núi thì chảo thịt đã chín, chàng gắp thịt ra đĩa, múc canh ra bát, đem bày biện ở trên bàn. Rồi chàng lấy xích sắt ra xích cổ phú ông lại và bảo :
- “Chó treo mèo đậy”. Ta không treo được thì ta xích “chó” lại, “chó” hãy ngồi đây trông nom bàn thịt cho ta để ta lên làng trên mua chai rượu. Nghe chưa ?
Phú ông tưởng hắn nói đùa nhưng không ngờ hắn làm thật. Lão đành chịu xích ngồi trước bàn thịt đang tỏa mùi thơm phưng phức.
Mua được rượu về, Mồ Côi ung dung ngồi vào bàn ăn uống, chàng gắp ăn hết miếng này đến miếng khác, uống cạn chén nọ đến chén kia và không quên vứt xương cho “chó”. Mồi lần vứt Mồ Côi lại nói :
- Người ăn thịt chó gặm xương. Đấy thưởng cho chó đấy, ăn đi.
Phú ông không nói không rằng, quay mặt đi. Ăn no uống say rồi. Mồ Côi mới tháo xích thả “chó” ra. Một lát sau Mồ Côi bước theo hỏi :
- Ông ơi ! Con làm phiền ông như vậy, ông có giận con không ?
Phú ông vẫn bình tĩnh trả lời :
- Giận mày làm gì ! Ông giận mày thì ông còn ở được với ai ?...
Hai lần làm nhục phú ông, Mồ Côi đinh ninh là thế nào lão cũng phát khùng, nhưng lão vẫn cứ bình thản, Mồ Côi lấy làm chột dạ. Tuy vậy chàng vẫn cố tìm mẹo khác.
Một hôm Mồ Côi rủ phú ông đi buôn bông. Hồi ấy đi buôn bông rất có lãi nên rất khó mua. Tuy vậy nhờ tài tháo vát, Mồ Côi cũng mua được hai bồ bông. Khi đem gánh bông lại cho phú ông chàng nói :
- Bông ở đây vừa trắng lại vừa tốt đem về bán ở nơi ta thì ông kiếm một vốn bốn lãi ngay. Con còn phải ở lại mua thêm một gánh nữa, ông hãy về trước và gánh giúp con gánh bông này về nhà. à, con đã nện chặt bông rồi, trong khi đi đường, ông đừng xếp lại nữa nhé.
Nghe Mồ Côi nói, phú ông vui lòng gánh về. Nhưng lão biết đâu đến đêm Mồ Côi đã chui vào ngồi ở trong một bồ rồi phủ kín bông lên.
Sáng dậy, phú ông không thấy Mồ Côi đâu, cho là chàng đã đi từ sớm tìm mua thêm hàng. Lão liền gánh hai bồ bông lên đường, gánh bông quả là nặng làm cho phú ông rất vất vả.
Nhưng nghĩ tới số bạc bỏ ra, lão đành ì ạch cố tha được hai bồ bông về tới nhà.
Về đến nhà, đặt gánh xuống, phú ông ngồi phệt xuống bên gánh thở hồng hộc.
Bỗng Mồ Côi từ trong một cái bồ chui ra, làm cho phú ông giật mình, lão trợn tròn đôi mắt nhìn Mồ Côi, chàng nhoẻn miệng cười rồi hỏi :
- Ông gánh nặng, mệt lắm phải không ? Con xin ông tha lỗi cho nhé. Bây giờ ông mới hiểu rõ những người gồng gánh thì vất vả mệt nhọc như vậy đấy.
Phú ông tức giận nhưng vẫn bình tĩnh hỏi Mồ Côi :
- Cái thằng này vào trong bồ bông từ lúc nào ? Thế ra mày bắt tao phải gánh cả mày từ sáng đến giờ đấy phải không ? Cái thằng tệ quá ! Mày làm tao suýt chết mệt vì mày đấy. Thế mày không ở lại tìm mua thêm bông cho tao à ?
Mồ Côi vẫn cười, rồi trả lời :
- ở đó hết bông rồi ! Muốn mua nữa thì phải đến chợ khác.
Phú ông nghiêm nét mặt trách :
- Thế mà hôm qua mày lại lừa tao ! Đồ mất dạy !
Mồ Côi đến bên cạnh hỏi :
- Con làm phiền lòng ông như vậy, ông có tức giận không ? Phú ông thản nhiên đáp :
- Tao giận mày thì còn ở được với ai ?
Vài hôm sau phú ông lại rủ Mồ Côi đi buôn bông. Lão định bụng sẽ trả miếng Mồ Côi cho hả giận. Mồ Côi nhận lời, chuyến này Mồ Côi cũng xông xáo khéo tìm và mua được hai bồ bông đầy như trước, hôm sắp ra về phú ông bảo Mồ Côi :
- Sáng mai mày hãy gánh hai bồ bông về trước, tao còn ở lại để đi thăm một người bạn rồi sẽ về sau.
Mồ Côi đã biết ý định của lão nhưng cũng giả vờ làm như không biết, vui vẻ nhận lời. Đêm hôm ấy, phú ông lừa lúc Mồ Côi ngủ, chui vào ngồi gọn ở trong bồ và phủ kín một lớp bông lên.
Sáng hôm sau Mồ Côi xỏ đòn, quẩy gánh thẳng đường về nhà làm như không biết gì cả.
Đi đến một cái cầu có hai tấm ván hẹp bắc ngang qua một con suối sâu, Mồ Côi đặt hai bồ bông xuống bên mép cầu ngồi nghỉ.
Ngồi một lúc chàng lại đủng đỉnh đi ra xa hóng mát. Phú ông đang ngồi trong bồ bỗng nghe tiếng Mồ Côi gọi giật giọng từ đằng xa :
- Bác dắt trâu kia ơi ! Bác đừng để trâu chạm vào hai cái bồ bông của cháu mà nó lăn xuống vực sâu đấy.
Phú ông ngồi trong bồ nghe nói tưởng có người dắt trâu sắp đi qua cầu, lão vội chui ra khỏi bồ nhưng vì hai cái bồ đặt sát mép cầu nên phú ông chỉ hơi cựa mình có một tý đã lăn tùm xuống suối, nước suối chảy xiết, cuốn cái bồ đi băng băng. Phú ông quẫy mãi mới chui ra được, sau đó bơi vào bờ. Giữa lúc ấy, Mồ Côi cũng làm bộ hớt hải chạy tới, chàng kéo được cái bồ ướt sũng nước lên đặt trên hòn đá, rồi chàng đi đến gần phú ông trách :
- Ông bảo ở lại đi thăm người bạn sao lại chui vào bồ bông như vậy ? Rõ thật đáng kiếp chưa!
Phú ông nín lặng không nói một lời. Một lúc lâu, Mồ Côi lại lên tiếng hỏi :
- Ông ơi ! Con làm ông suýt chết trôi, ông có tức giận lắm không ?
Phú ông vẫn bình tĩnh :
- Ông giận mày thì ông còn ở được với ai !
Một hôm chàng theo phú ông đi cày. Cày đến giữa buổi, thấy xa xa có một đoàn ngựa của quan trấn đi tới, Mồ Côi nảy ra ý nghĩ liền thôi cày và rủ phú ông cùng về. Trong lúc phú ông còn đang rửa cuốc thuổng, chàng nhanh chân về trước, đến chỗ khuất, chàng ngồi ỉa ngay một bãi giữa đường rồi hạ nón úp đống phân lại. Khi phú ông đi tới gần, chàng làm bộ hai tay khư khư đè cái nón úp và nói :
- Con vừa úp được một con chim lửa trời rất đẹp. Người ta nói nhà ai có con chim này thì lúc nào cũng vui và làm ăn thịnh vượng. Con định bắt nó đem về cho ông nuôi.
Phú ông toan thò tay vào bắt thì Mồ Côi gạt đi : - Không được ! Ông thò tay vào thì nó sẽ bay đi mất đấy, ông hãy giữ chắc cái nón để con chạy ù về lấy cái lưới ra đây giăng bắt cho chắc chắn. Ông chớ để xổng mà con bắt đền đấy.
Phú ông giơ hai tay giữ lấy cái nón úp. Mồ Côi vừa đi khỏi một lúc thì quan trấn đi đến, thấy phú ông ngồi bệt giữa đường, tên quan bèn quát hỏi. Nhưng phú ông không thưa không rằng mà cũng không tránh đường, hai tay vẫn khư khư giữ chắc cái nón úp. Quan lấy làm lạ liền xuống ngựa đến gần hỏi :
- Anh là ai mà lại ngồi câm ngồi điếc ở giữa đường như vậy ? Phú ông thưa :
- Bẩm quan trong nón có con chim lửa trời !... Nghe nói đến chim lửa trời quan cũng thích lắm. Lão bảo phú ông bắt lấy bán cho mình. Phú ông nói :
- Xin ông hãy khoan khoan chờ thằng ở tôi một lúc, nó sắp mang lưới ra bây giờ.
Lão quan sốt ruột bèn nói : - Được ! Anh cứ để ta thò tay bắt, nếu làm xổng thì ta sẽ đền. Lão ngồi xuống, rồi thò tay vào khoắng dưới cái nón, nhưng chim lửa trời đâu chả thấy mà lại quờ phải đống cứt. Lão nổi khùng quát :
- A ! Ra cái lão già này dám trêu vào tay ta. Mày có biết ta là ai không ? Hả !...
Rồi lão sai lính nọc cổ phú ông ra đánh năm mươi roi, vẫn chưa hả dạ, lão còn ra lệnh cho lính cởi quần phú ông ra rồi lấy kim chỉ khâu lỗ đít lại, bọn lính răm rắp tuân lệnh quan. Bị kim xâu qua da thịt, phú ông khóc lóc kêu trời.
Khi về đến đầu làng phú ông mới gặp Mồ Côi vác lưới chạy ra, lão hầm hầm quát :
- Cái thằng diều tha hổ vồ kia, làm sao mày dám lừa ông như vậy để ông phải một trận đòn !
Mồ Côi còn làm già : - Thôi ! Thôi ! Cái ông này ! Chắc đã làm xổng mất con chim lửa trời của tôi rồi. Nếu ông làm mất thật thì ông phải đền đấy.
Nghe Mồ Côi nói, phú ông càng nổi xung. Lão lớn tiếng quát, làm cho cả làng phải chạy ra :
- Cái thằng chết băm chết vằm kia ! Mày muốn tốt thì lập tức ra khỏi nhà tao ngay. Các ông các bà xem, nó làm cho tôi tức tối biết bao nhiêu, tôi không thể để cái thằng hỗn láo này ở lại thêm một lúc nào nữa. Đồ chó chết cút ngay !
Mồ Côi nhìn phú ông rồi nhìn mọi người, chờ phú ông nói hết lời, chàng mới nhẹ nhàng nói :
- Thưa ông xin ông bớt giận, con sẽ ra khỏi nhà ngay. Nhưng từ nay con là rể của ông, xin các ông, các bà làm chứng cho con.
Phú ông như bừng tỉnh mộng liền nói : - Ừ nhỉ ! Mày cũng xứng đáng là rể của tao !
